Legaliteit en rechtsvinding in het strafrecht

Een grondslagentheoretische benadering
01. Auflage 2003
ISBN: 978-90-5867-292-6
Verlag: Leuven University Press

Buch, Dutch, Flemish, Band 24, 521 Seiten, Format (B × H): 160 mm x 241 mm, Gewicht: 930 g

Reihe: Society, Crime and Criminal Justice

‘Legaliteit en rechtsvinding in het strafrecht’ vindt zijn vertrekpunt in het gegeven dat het huidige strafrechtelijke legaliteitsbeginsel veel van zijn vanzelfsprekendheid heeft verloren in het klassieke leerstuk van de interpretatie van de strafwet. Deze problematiek hangt, ten eerste, nauw samen met het besef dat het legaliteitsbeginsel door de praktijk van het geldende Belgische strafrecht wordt uitgehold, op het niveau van wetgeving en rechtspraak. De erosie van legaliteit gaat, ten tweede, ook terug op een meer rechtstheoretische kwestie. Dit beginsel staat op gespannen voet met de eigen aard van rechterlijke rechtsvinding: het legaliteitsbeginsel legt de strafrechter op de strafwet quasi-blindelings toe te passen; maar de eigen aard van het rechterlijke oordeel reveleert dat elke wet, ook een precieze delictomschrijving, in bepaalde gevallen dient te worden geconcretiseerd, alvorens toepasselijk te worden verklaard. In dit boek worden vooreerst een tweetal grondslagentheoretische pogingen ondernomen om het legaliteitsbeginsel in het strafrecht, en meer in het bijzonder in het leerstuk van de interpretatie van de strafwet, te restaureren. Met de uitbouw van een conventionalistisch en vervolgens pragmatisch model van strafrecht, worden de morele en politieke intuïties achter dit beginsel afgetast. Tegelijk wordt hiermee gezocht naar een adequate manier om het legaliteitsbeginsel af te stemmen op de complexe natuur van rechterlijke oordeelsvorming. ‘Legaliteit en rechtsvinding’ mondt uit in de reconstructie van een rechtsethisch model van strafrecht tegen de achtergrond waarvan, ten behoeve van de strafrechter, een rechtsethische conceptie van legaliteit wordt uitgewerkt. Vanuit een rechtsethisch perspectief verplicht het legaliteitsbeginsel de strafrechter de strafwet te lezen vanuit de best mogelijke samenhang van rechtsprincipes en rechtswaarden die aan het geheel van de rechtsorde ten grondslag liggen. Op de strafrechter rust dan de plicht te preciseren welke moreel verdedigbare rechten justitiabelen tegenover elkaar kunnen doen gelden. Aan het einde van het boek worden uit de rechtsethische conceptie van legaliteit richtlijnen voor rechterlijke interpretatie afgeleid die de penalist moeten helpen het leerstuk van de interpretatie van de strafwet weer op te bouwen (terugkeer naar de strafrechtsdogmatiek).

Autoren/Hrsg.

Claes, Erik

Inhaltsverzeichnis

Hoofdstuk 1 - Het klassieke leerstuk van de interpretatie van de strafwet

1. Het leerstuk volgens de heersende doctrine

2. Interpretatiemethodes en richtlijnen

3. Maken de klassieke richtlijnene de interpretatie wel voorspelbaar en controleerbaar?

4. Kunnen de klassieke richtlijnen borg staan voor een juiste uitleg van de strafwet?

5. Heeft het huidige strafrecht nog het beginsel van strikte interpretatie nodig?

6. Constructivisme in het strafrecht

Hoofdstuk 2 - Conventionalisme in het strafrecht

1. Op zoek naar een basisstructuur voor het strafrecht

2. Rechtsbescherming in het conventionalisme

3. Conventionalisme als rechtsopvatting

4. Conventionalisme als rechtsvindingstheorie

Hoofdstuk 3 - Conventionalisme ter discussie (1)

1. Rechtsvinding in gemakkelijke gevallen

2. Rechtsvinding in moeilijke gevallen

3. Het klassieke leerstuk van de interpretatie van de strafwet herbekeken

Hoofdstuk 4 - Conventionalisme ter discussie (2)

1. De tekortkomingen van de conventionalistische rechtsopvatting

2. Terug naar het klassieke leerstuk van de interpretatie van de strafwet

3. Het beginsel van rechtszekerheid ter discussie

4. Het klassieke leerstuk van de interpretatie van de strafwet herbekeken

5. Enkele slotbeschouwingen

Hoofdstuk 5 - Pragmatisme in het strafrecht

1. Pragmatisme als grondslagentheoretisch project

2. Twee varianten van pragmatisme

3. Pragmatisme in ideeënhistorisch perspectief

4. Pragmatisme als morele theorie

5. Pragmatisme als relationeel model van strafrecht

6. Pragmatisme als politieke theorie

7. Pragmatisme als rechtsopvatting

8. De pragmatische strafrechter

Hoofdstuk 6 - Pragmatisme ter discussie

1. Is rechtsvinding alleen maar een pragmatische aangelegenheid?

2. Pragmatisme en (versus) menselijke (gelijk)waardigheid

3. Naar een alternatief model van strafrecht

Hoofdstuk 7 - Naar een rechtsethisch model van strafrecht

1. Het rechtskarakter van het strafrecht

2. Het rechts(ethische) karakter van het strafrecht

3. Van ordehandhaving naar rechtshandhaving

4. Een poging tot synthese

5. De interpretatie van de strafwet in het rechtsethisch perspectief (concluderend hoofdstuk)

6. Legaliteit in rechtsethisch perspectief

7. Legaliteit en het evenwicht der machten

8. Het leerstuk van de interpretatie van de strafwet (in rechtsethisch perspectief)

9. De kwetsbare strafrechter Lijst van de geciteerde rechtspraak

Geraadpleegde literatuur